ALIMENTY - PRAWNIK I ADWOKAT W WARSZAWIE

Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej jest najdalej idącym środkiem ingerencji, którą stosuje sąd opiekuńczy. Orzeczenie takie może być wydane, gdy zaistnieją ustawowe podstawy, a mianowicie – trwała przeszkoda, nadużywanie przez rodziców władzy rodzicielskiej lub rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka.
 
Poza tym pozbawienie władzy rodzicielskiej może nastąpić, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5 k.r.o., a w szczególności, gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
 
Przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej ma mieć charakter trwały. Przez trwałą przeszkodę, uniemożliwiającą wykonywanie władzy rodzicielskiej, należy rozumieć taki układ stosunków, który wyłącza sprawowanie przez rodziców władzy rodzicielskiej na stałe w tym sensie, że albo według rozsądnego przewidywania nie można ustalić czasu trwania tego układu, albo – co najmniej – że układ ten będzie istniał przez czas długi.
 
W literaturze za trwałą przeszkodę w wykonywaniu władzy rodzicielskiej uznaje się takie sytuacje, jak np. wyjazd za granicę z zamiarem stałego pobytu, skazanie na karę pozbawienia wolności na czas dłuższy – aż do chwili upełnoletnienia się dziecka. Są to zatem przyczyny mające charakter obiektywny.
Nadużywanie władzy rodzicielskiej polega na wysoce nagannym zachowaniu się rodziców wobec dziecka, np. nadmiernym karceniu, zmuszaniu do nieodpowiedniej pracy, nakłanianiu do popełnienia przestępstw, wykorzystywaniu seksualnym.
 
Pozbawienie władzy rodzicielskiej mogą również uzasadniać nadużycia przy zarządzaniu majątkiem dziecka, grożące znaczna szkodą.
Jeżeli małoletni obywatel polski, który ma odpowiednie rozeznanie, chce pozostać w Polsce, to działań rodzica zmierzających do realizacji woli dziecka, nie można uznać za nadużycie władzy rodzicielskiej (postanowienie SN z dnia 1 października 1998 r., I CKN 834/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 72).
 
Nie ma nadużycia władzy rodzicielskiej ojca, gdy ten, kierując się uczuciem dziecka, odmawia zgody na przysposobienie dziecka przez obecnego męża matki dziecka, choćby nawet dziecko było w nowej rodzinie wychowywane należycie i było do swego ojczyma przywiązane (postanowienie SN z dnia 8 lutego 1974 r., III CRN 346/73, OSNC 1975, nr 6, poz. 92).
 
Rażące zaniedbywanie przez rodziców obowiązków względem dziecka jest w praktyce najczęstszą podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej. Do pozbawienia władzy rodzicielskiej z tej przyczyny upoważnia sąd tylko takie zaniedbanie obowiązków względem dziecka, które mogą być zakwalifikowane jako rażące. Muszą to być więc zaniedbania poważne lub zaniedbania o mniejszej wadze, lecz nacechowane nasileniem złej woli, uporczywością i niepoprawnością (postanowienie SN z dnia 19 czerwca 1997 r., III CKN 122/97).
Sąd Najwyższy wskazał także, że podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej może być stan zaniedbań wychowawczych rodziców wobec dziecka, który doprowadził do stanu wyobcowania środowiskowego, nieufności i zalęknienia oraz spowodował potrzebę udzielenia małoletniemu niezwłocznej pomocy, zwłaszcza dydaktycznej. Również nadużywanie alkoholu, uprawianie przestępczego procederu i uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka są wystarczającą przyczyną pozbawienia władzy rodzicielskiej na podstawie art. 111 § 1 k.r.o.
 
Zabójstwo matki dziecka przez jego ojca – mającego negatywne cechy osobowości, zagrażające dobru dziecka – niszczy jego naturalne środowisko rodzinne i stanowi rażące zaniedbywanie obowiązków rodzica względem dziecka, co uzasadnia pozbawienie władzy rodzicielskiej (postanowienie SN z dnia 17 listopada 1998 r., II CKN 893/97, z glosą częściowo krytyczną E. Budnej, OSP 2001, z. 3, poz. 46).
 
Pozbawienie przez ojca kilkuletniego dziecka naturalnego środowiska rodzinnego i bezpośredniej opieki matki oraz możliwości wychowywania się wspólnie z małoletnim rodzeństwem i zatrzymanie go na stałe, wbrew woli matki, w obcym kraju zawiera elementy nadużycia władzy rodzicielskiej, które uzasadniają pozbawienie go tej władzy (postanowienie SN z dnia 14 października 1970 r., III CRN 181/70, OSNC 1971, nr 6, poz. 107).
 
Odmowa zgody na przysposobienie dziecka ze strony ojca czy matki sprawujących władzę rodzicielską, podyktowana tylko ich egoistycznym nastawieniem nieliczącym się zupełnie z dobrem dziecka, uzasadnia odebranie władzy rodzicielskiej ( teza II postanowienia SN z dnia 15 września 1951 r., C 715/51, OSNCK 1953, nr 2, poz. 37).